Di truyền – Nguyên nhân tiểu đường: Nhưng là Type 1, Type 2 hay Thai kỳ? Câu trả lời không giống nhau!

Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng làm rõ: Di truyền – nguyên nhân tiểu đường thật sự tác động ra sao tới từng loại bệnh. Từ đó, bạn có thể nhận diện nguy cơ của bản thân một cách chính xác – và quan trọng hơn, biết cách kiểm soát chúng trước khi bệnh xuất hiện.

Di truyền – nguyên nhân tiểu đường: Đừng gom tất cả vào một rọ

“Bố tôi bị tiểu đường từ năm 50 tuổi, liệu tôi có khả năng mắc bệnh không?”

Đây là một câu hỏi phổ biến, nhưng lại không có một câu trả lời duy nhất. Nhiều người vẫn mặc định rằng: nếu trong gia đình có người mắc tiểu đường thì khả năng cao mình cũng sẽ bị. Điều này không sai, nhưng cũng không hẳn đúng – bởi vì di truyền ảnh hưởng đến tiểu đường type 1, type 2 và tiểu đường thai kỳ theo những cách rất khác nhau.

Trên thực tế, “tiểu đường” không phải là một bệnh duy nhất, mà là tên gọi chung của nhiều loại rối loạn liên quan đến đường huyết. Trong đó, phổ biến nhất là ba loại:

• Type 1: Thường khởi phát ở tuổi trẻ, do tuyến tụy không còn sản xuất insulin.

• Type 2: Phổ biến nhất hiện nay, liên quan đến kháng insulin và rối loạn chuyển hóa.

• Tiểu đường thai kỳ: Xuất hiện trong giai đoạn mang thai, nhưng để lại hậu quả lâu dài.

Chính vì sự khác biệt về nguyên nhân và cơ chế bệnh, nên di truyền – nguyên nhân tiểu đường cũng có mức độ tác động rất khác nhau đối với từng loại. Đó cũng là lý do vì sao một số người dù có cha mẹ bị tiểu đường vẫn sống khỏe mạnh, trong khi có người không hề có tiền sử gia đình lại mắc bệnh sớm.

Type 1: Di truyền tự miễn – không “di truyền” như bạn nghĩ

Di truyền tác động thế nào?

Type 1 là một bệnh tự miễn – nghĩa là hệ thống miễn dịch của cơ thể “nhận nhầm” tế bào tuyến tụy sản xuất insulin là kẻ thù, rồi tấn công chúng. Kết quả: cơ thể mất hoàn toàn khả năng tạo ra insulin – dẫn đến tiểu đường type 1.

Trong cơ chế này, gen di truyền có ảnh hưởng, nhưng không mạnh như người ta thường tưởng. Một số gen trong hệ HLA (gen điều khiển hệ miễn dịch) có thể khiến hệ thống miễn dịch dễ bị “lỗi”, nhưng việc gen này có “biểu hiện” hay không lại phụ thuộc vào các yếu tố môi trường, như:

• Nhiễm virus ở tuổi nhỏ

• Chế độ ăn thiếu cân bằng

• Stress kéo dài từ thời thơ ấu

Sự thật về nguy cơ di truyền

Nếu một người cha/mẹ mắc tiểu đường type 1:

• Con cái có khoảng 3–8% nguy cơ mắc bệnh.

• Nếu cả hai cha mẹ mắc: nguy cơ tăng lên, nhưng vẫn dưới 30%.

So sánh với type 2, rõ ràng yếu tố di truyền ở type 1 không phải là “án tử”.

Gợi ý phòng ngừa

• Đối với trẻ có nguy cơ: nên theo dõi định kỳ glucose máu, đặc biệt khi có dấu hiệu mệt mỏi bất thường, khát nước nhiều, tiểu nhiều.

• Tăng cường miễn dịch tự nhiên bằng lối sống lành mạnh, hạn chế nhiễm trùng hô hấp, ăn uống cân bằng.

=> Di truyền – nguyên nhân tiểu đường type 1 là có, nhưng không phải yếu tố duy nhất và cũng không định đoạt tương lai.

Type 2: Khi gen “ngủ quên” bị đánh thức bởi lối sống di truyền – nguyên nhân tiểu đường

Gen là “mồi”, lối sống là “kích nổ”

Type 2 là loại tiểu đường phổ biến nhất, chiếm hơn 90% tổng số ca bệnh. Và không như type 1, type 2 có yếu tố di truyền rất rõ.

Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng:

• Nếu cha/mẹ bị tiểu đường type 2: nguy cơ con mắc bệnh là 40%

• Nếu cả cha và mẹ đều mắc: nguy cơ có thể lên đến 70–80%

Tuy nhiên, đó mới chỉ là phần nổi của tảng băng.

Điều đáng nói hơn là: những người mang gen bệnh hoàn toàn có thể không phát bệnh – nếu duy trì lối sống khoa học.

Những “ngòi nổ” đánh thức gen bệnh:

• Béo bụng, tăng cân nhanh ở tuổi trung niên

• Ăn nhiều tinh bột, đồ ngọt, ít rau

• Ít vận động, ngồi nhiều

• Stress kéo dài, rối loạn giấc ngủ

Chính vì vậy, di truyền – nguyên nhân tiểu đường type 2 là “di truyền có điều kiện” – chỉ phát tác khi gặp đúng môi trường kích hoạt.

Gợi ý nhận diện sớm các bệnh về di truyền – nguyên nhân tiểu đường

• Kiểm tra đường huyết định kỳ nếu trong gia đình có người mắc bệnh.

• Đặc biệt lưu ý nếu bạn có các biểu hiện như: khát nước nhiều, tiểu đêm, sụt cân không rõ lý do.

• Kết hợp theo dõi chỉ số vòng eo (EOI): eo ≥90cm ở nam hoặc ≥80cm ở nữ là nguy cơ cao.

=> Gen không thể thay đổi, nhưng thói quen sống có thể “tắt công tắc” của nó.

Xem thêm: Đái Tháo Đường Type 2 Có Thể Chữa Khỏi? Những Nghiên Cứu Đột Phá Mới

Tiểu đường thai kỳ: Di truyền ảnh hưởng tương lai của cả hai thế hệ

Không chỉ là bệnh “thoáng qua”

Tiểu đường thai kỳ thường bị xem nhẹ vì nó xuất hiện tạm thời trong thai kỳ. Nhưng thực tế, đây là một dấu hiệu cảnh báo sớm cho:

• Nguy cơ mẹ chuyển thành type 2 sau sinh (30–50% trong vòng 10 năm)

• Nguy cơ con mắc các rối loạn chuyển hóa, béo phì, đề kháng insulin khi trưởng thành

Vai trò của di truyền

Di truyền trong trường hợp này không chỉ là gen, mà còn là di truyền sinh học và môi trường bào thai.

Khi người mẹ có đường huyết cao trong thai kỳ:

• Thai nhi sẽ quen với lượng glucose cao

• Tuyến tụy của thai nhi phát triển lệch chuẩn

• Sau sinh, khả năng tự điều tiết đường huyết yếu hơn, nguy cơ mắc bệnh cao hơn

=> Di truyền – nguyên nhân tiểu đường thai kỳ ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe con cái.

Phòng tránh thế nào?

• Mẹ nên kiểm tra đường huyết sớm trong thai kỳ, đặc biệt nếu có người thân mắc tiểu đường, vì đấy có thể là di truyền – nguyên nhân tiểu đường.

• Chế độ ăn ít đường, nhiều chất xơ (rau, yến mạch, các loại hạt) là chìa khóa.

• Sau sinh: mẹ và con đều nên theo dõi glucose máu định kỳ.

Xem thêm: 3 Nhóm Người Dễ Gặp Biến Đổi Chuyển Hóa – Biến Chứng Tiểu Đường Nhất

Kết bài: Di truyền không phải định mệnh – mà là cơ hội để chủ động

Sự thật là di truyền – nguyên nhân tiểu đường có thật. Nhưng điều đó không đồng nghĩa bạn sẽ mắc bệnh. Điều quan trọng là bạn biết mình thuộc nhóm nguy cơ nào – từ đó có kế hoạch kiểm soát cụ thể.

Với type 1: di truyền là nền tảng, nhưng yếu tố môi trường chi phối rất lớn.
Với type 2: gen chỉ là mồi lửa – lối sống mới là chất dẫn cháy.
Với tiểu đường thai kỳ: di truyền không chỉ ảnh hưởng mẹ, mà còn đặt tương lai con cái vào vùng nguy cơ.

Bạn không thể thay đổi gen của mình – nhưng hoàn toàn có thể thay đổi cách mà chúng được “bật lên”.