Hàm lượng glucose cao: Không phải lỗi của đường mà là lỗi của… gan!

Bạn nghĩ tiểu đường chỉ đến từ việc ăn quá nhiều đồ ngọt? Sự thật là, cơ thể bạn có thể tự sản xuất ra đường – thậm chí ngay cả khi bạn kiêng ngọt triệt để. Câu chuyện nằm ở hàm lượng glucose nội sinh – lượng đường mà gan tạo ra mỗi ngày, đặc biệt khi bạn… nhịn ăn sáng, stress triền miên hay ngủ không đủ giấc. Đây mới chính là nguyên nhân tiểu đường đang âm thầm phát triển trong lối sống hiện đại.

Glucose nội sinh là gì? Và tại sao bạn cần hiểu rõ nó ngay từ hôm nay

Glucose – hay đường huyết – là nguồn năng lượng chính của cơ thể. Nhưng ít ai biết rằng, không chỉ từ thực phẩm ngọt hay tinh bột, hàm lượng glucose trong máu còn đến từ một cơ chế quan trọng: sản xuất nội sinh từ gan.

Khi bạn không ăn, gan bắt đầu phân giải glycogen và sản xuất glucose từ các acid amin, glycerol… để duy trì đường huyết. Cơ chế này vốn mang tính sinh tồn – giúp bạn tỉnh táo, hoạt động bình thường khi không nạp thức ăn. Tuy nhiên, nếu quá thường xuyên bị kích hoạt – bởi stress, thức khuya, nhịn ăn sáng – hàm lượng glucose tăng cao liên tục, trở thành nguyên nhân tiểu đường nguy hiểm.

Tưởng không ăn ngọt là an toàn? Gan sẽ khiến bạn bất ngờ

Một nghiên cứu trên tạp chí Nature Metabolism năm 2023 cho thấy: ở những người ngủ dưới 6 tiếng mỗi đêm, gan tăng sản xuất glucose lên đến 30% so với người ngủ đủ. Điều đó đồng nghĩa với việc bạn hoàn toàn có thể bị đường huyết cao, thậm chí tiền tiểu đường – dù ăn kiêng khắt khe.

👉 Chính vì thế, hàm lượng glucose – nguyên nhân tiểu đường không chỉ là chuyện “ăn bao nhiêu đường”, mà là cơ thể bạn đang sản xuất bao nhiêu đường khi gặp rối loạn chuyển hóa.

Vì sao gan lại “tự ý” tạo đường? – Cơ chế sinh học hiện đại lý giải

Khi bạn căng thẳng kéo dài, hormone cortisol tăng cao. Cortisol là một trong những tác nhân kích thích gan sản xuất thêm glucose – vì não nghĩ rằng cơ thể cần năng lượng để “chiến đấu” hay “chạy trốn”.

Cùng lúc đó, nếu bạn thường xuyên bỏ bữa sáng – gan lại càng “tự tin” làm việc. Quá trình này gọi là gluconeogenesis – tạm dịch: “tạo đường từ không gì cả”. Và chính sự dư thừa này, lâu dần sẽ khiến cơ thể:

• Mất cân bằng insulin.

• Giảm độ nhạy insulin tại mô cơ, mô mỡ.

• Dẫn tới kháng insulin – và cuối cùng là tiểu đường type 2.

Vì thế, hàm lượng glucose – nguyên nhân tiểu đường lại chính là hậu quả của lối sống không điều độ – hơn là chỉ từ chế độ ăn.

Xem thêm: Mỡ máu cao – nguyên nhân tiểu đường: Khi chất béo làm insulin phải ‘từ chức’!

 Bộ ba “vô hình” làm tăng hàm lượng glucose: Stress – Thiếu ngủ – Nhịn ăn

Trong khi nhiều người vẫn cho rằng tiểu đường chỉ xuất phát từ thói quen ăn uống, thì các nhà khoa học hiện đại đang dần chỉ ra một bộ ba nguy cơ “vô hình” nhưng cực kỳ phổ biến trong cuộc sống hiện đại: stress kéo dài, thiếu ngủ kinh niên và nhịn ăn sáng. Đây là ba yếu tố có khả năng thúc đẩy gan sản xuất glucose nội sinh, khiến hàm lượng glucose tăng cao liên tục dù chế độ ăn không có nhiều đường.

Stress mãn tính: “kẻ kích hoạt” gan sản xuất đường thừa

Khi bạn căng thẳng, cơ thể sẽ tiết ra hormone cortisol để đối phó với trạng thái “nguy hiểm” mà não bộ tưởng tượng. Cortisol đóng vai trò làm tăng nhịp tim, nâng huyết áp và quan trọng nhất: kích thích gan giải phóng glucose vào máu. Đây là một cơ chế sinh tồn từ thời nguyên thủy – giúp con người có năng lượng để chạy trốn khỏi thú dữ.

Nhưng trong thời hiện đại, khi “thú dữ” chỉ là deadline hay xung đột công việc, cortisol vẫn tiếp tục làm việc, và hàm lượng glucose trong máu vì thế cũng tăng theo. Nếu trạng thái căng thẳng này kéo dài, lượng đường huyết sẽ luôn ở mức cao, dẫn đến tình trạng kháng insulin và trở thành nguyên nhân tiểu đường mà ít ai ngờ tới.

Thiếu ngủ: Rối loạn đồng hồ sinh học, mất kiểm soát đường huyết

Giấc ngủ không chỉ là thời gian nghỉ ngơi, mà còn là lúc cơ thể điều chỉnh hàng loạt hormone, trong đó có insulin và glucagon. Khi bạn ngủ ít hơn 6–7 tiếng mỗi đêm, sự tiết insulin bị gián đoạn, trong khi cortisol lại có xu hướng tăng cao. Điều này khiến cơ thể khó kiểm soát đường huyết, đồng thời thúc đẩy gan sản xuất thêm glucose để “bù” vào sự thiếu hụt năng lượng do mất ngủ.

Theo nhiều nghiên cứu, chỉ sau 3 ngày thiếu ngủ, độ nhạy insulin giảm đến 30%, tạo điều kiện cho hàm lượng glucose trong máu tăng cao không kiểm soát, mở đường cho sự phát triển của tiểu đường type 2.

Nhịn ăn sáng: Khi gan hiểu sai và tạo đường không cần thiết

Nhiều người vì muốn giảm cân hoặc do thói quen bận rộn mà bỏ qua bữa sáng – bữa ăn được xem là quan trọng nhất trong ngày. Khi bạn không ăn sáng, gan sẽ “tưởng” rằng cơ thể đang rơi vào tình trạng đói lâu, từ đó kích hoạt quá trình gluconeogenesis – tạo đường mới từ protein, acid béo và glycogen dự trữ.

Nếu việc nhịn ăn sáng diễn ra thường xuyên, gan sẽ “quen tay” sản xuất glucose liên tục vào buổi sáng – làm tăng hàm lượng glucose trong máu dù bạn chưa ăn gì. Tình trạng này kéo dài cũng làm tăng nguy cơ rối loạn đường huyết và trở thành một nguyên nhân tiểu đường đáng lo ngại, nhất là ở người trẻ tuổi.

Nhận biết bạn đang có hàm lượng glucose nội sinh cao: Những dấu hiệu dễ bị bỏ qua

Rất nhiều người cho rằng chỉ cần ăn ít đường là đủ để kiểm soát đường huyết. Nhưng thực tế, hàm lượng glucose cao do gan tự sản xuất thường âm thầm tăng lên mà không có biểu hiện rõ rệt, cho đến khi chuyển thành tiền tiểu đường hoặc tiểu đường thực sự. Tuy nhiên, nếu bạn quan sát kỹ cơ thể mình, một số dấu hiệu sớm có thể giúp bạn nhận biết tình trạng này từ trước:

Mệt mỏi, giảm năng lượng dù ăn uống đủ

Nếu bạn cảm thấy uể oải, mất sức hoặc buồn ngủ sau bữa ăn, đó có thể là dấu hiệu của rối loạn chuyển hóa đường. Khi hàm lượng glucose trong máu cao nhưng insulin hoạt động không hiệu quả, tế bào không hấp thụ được năng lượng khiến bạn luôn cảm thấy thiếu lực, dù thực tế lượng đường trong máu đang dư thừa.

Tăng cân vùng bụng, tích mỡ khó lý giải

Kháng insulin do glucose nội sinh cao thường dẫn đến tình trạng tích mỡ nội tạng – đặc biệt là ở vùng bụng. Nếu bạn nhận thấy mình bắt đầu béo bụng dù chế độ ăn không thay đổi nhiều, đó có thể là lời cảnh báo từ cơ thể rằng hàm lượng glucose nội sinh đang tăng cao và quá trình xử lý đường bị rối loạn.

Đói nhanh, dễ cáu gắt khi đói

Sự dao động thất thường của đường huyết do sản xuất glucose không kiểm soát sẽ khiến bạn thường xuyên có cảm giác đói bất thường, thèm ăn liên tục, đặc biệt là vào buổi chiều. Đây cũng là biểu hiện điển hình của người đang bị rối loạn điều tiết đường huyết.

Chỉ số đường huyết tăng dù ăn uống bình thường

Khi bạn đi xét nghiệm máu và nhận được kết quả đường huyết tăng, nhưng lại không ăn nhiều đồ ngọt, đừng vội nghĩ là do phòng khám nhầm lẫn. Rất có thể, nguyên nhân tiểu đường của bạn bắt nguồn từ chính gan đang sản xuất quá nhiều glucose, chứ không phải do bạn ăn nhiều đường.

Xem thêm: Thức khuya, ăn muộn, stress,… Đó chính là kháng insulin – nguyên nhân tiểu đường không đến từ đồ ngọt

Kết luận: Khi gan lên tiếng, hãy lắng nghe!

Chúng ta đã quá quen đổ lỗi cho “đường” – nhưng quên rằng chính hàm lượng glucose nội sinh mới là kẻ thù thầm lặng. Trong một thế giới hiện đại, nơi stress và thiếu ngủ là “chuẩn mực”, tiểu đường không còn là chuyện của người ăn nhiều bánh kẹo, mà là biến chứng của một lối sống lệch chuẩn.

Hãy bắt đầu từ những điều nhỏ: ngủ đúng giờ, ăn sáng đầy đủ, vận động đều đặn. Vì chỉ khi gan được nghỉ ngơi, hàm lượng glucose – nguyên nhân tiểu đường mới có thể được kiểm soát hiệu quả.